सुनको भाउमा अस्थिरता, कति पुग्ला मूल्य ?

साताको मूल्य तुलना गर्दा गत साता आइतबार (वैशाख २) प्रतितोला १ लाख ३६ हजार ८ सय रुपैयाँमा कारोबार भएको सुन सोमबार (३ गते) बढेर प्रतितोला १ लाख ३७ हजार ५ सय रुपैयाँ पुग्यो । तेस्रो दिन मंगलबार (४ गते) नयाँ कीर्तिमानी बनाउँदै प्रतितोला १ लाख ३९ हजार २ सय रुपैयाँमा कारोबार भएको थियो । बुधबार (५ गते) भने मूल्य स्थिर रह्यो । बिहीबार (६ गते) सुनको मूल्य सामान्य घटेर प्रतितोला १ लाख ३८ हजार ६ सय पुग्यो । शुक्रबार (७ गते) मूल्य फेरि बढेर तोलाको १ लाख ३९ हजार ३ सय रुपैयाँ पुगेको महासंघले जनाएको छ ।

सुनको भाउमा किन आयो अस्थिरता ? जानकारका अनुसार मूल्य अस्थिर आउनुको कारक रुस र युक्रेन र इजरायल अनि हमास आदिबीचको युद्ध, कमजोर मुद्रास्फीति, अमेरिकी केन्द्रीय बैंक (फेडरल रिजर्भ बैंक) ले ब्याजदर घटाउने हल्लालगायत हुन् । यही कारण अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको भाउमा उत्तरचढाव आइरहेको छ प्रतिऔंस २४ सय अमेरिकी डलर आसपास पुगेर फेरि घटेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस २५ सय डलरसम्म पुग्ने पनि प्रक्षेपण गरिएको महासंघले जनाएको छ । ‘अन्तर्राष्ट्रिय मार्केट मूल्य अस्थिर छ । मूल्य तलमाथि भएर अनिश्चितता छाएको छ,’ नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघका महासचिव धर्मसुन्दर बज्राचार्यले भने, ‘अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा विभिन्न मुलुकमा देखिएको युद्ध र बैंकहरूको ब्याजदरका कारण अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्ता सुनमा आकर्षित भएका छन् । त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव यहाँ परेको हो ।’

महासंघले गत शुक्रबार मूल्य निर्धारण गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस सुनको भाउ २३७९ अमेरिकी डलरमा कारोबार भएको थियो । त्यसअनुसार नेपाली बजारमा प्रतितोला १ लाख ३९ हजार ३ सय रुपैयाँ तोकियो । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा उत्तारचढाव हुँदै २४ सय डलर पुगेर २३८० डलरमा झरेको थियो । शनिबार भने बजार बन्द रह्यो । आइतबार प्रतितोला १ लाख ३९ हजार ३ सय रुपैयाँमा मूल्य निर्धारण गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस २३९२ डलर पुगेको थियो । सोमबार प्रतिऔंस २१ डलर घटेर २३७१ डलरमा कारोबार भयो । यहाँ पनि मूल्य प्रतितोला ११ सय रुपैयाँ घटेको हो ।

मुख्यतः ५ कारणले सुनको भाउमा अन्योल देखिएको छ । पहिलो कारण मुद्रास्फीति हो । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा डलर बलियो नहुनु पनि अर्को कारण रहेको महासंघका पूर्वअध्यक्ष तेजरत्न शाक्य बताउँछन् । त्यही कारण बैंकले पनि सुन मौज्दात बढाउन खोजे । मुद्रा कमजोर हुँदा अन्तर्राष्ट्रिय लगानीकर्ताले सुनमा लगानी गर्न थाले । त्यही कारण पनि सुनको भाउ बढ्न थालेको हो । दोस्रो कारण हो, भूराजनीतिक द्वन्द्व । रुस र युक्रेन र इजरायल अनि हमासबीच युद्ध छँदै थियो, पछिल्लो पटक इरान र इजरायलबीच पनि युद्ध सुरु भएको छ ।

‘यस्तो अवस्थामा लगानीकर्ता सुनतर्फ आकर्षित भए,’ महासंघअन्तर्गत मूल्य निर्धारण समिति संयोजकसमेत रहेका शाक्यले भने, ‘जसले गर्दा भाउ बढ्न सघायो ।’ मूल्य बढ्नुको तेस्रो कारण हो, अमेरिकी केन्द्रीय बैंक (फेडरल रिजर्भ बैंक) को ब्याजदरबारे अनिश्चितता । शाक्यका अनुसार अहिले ५ प्रतिशत ब्याजदर रहेकामा २०२४ भित्र ऋणमा ३ पटक ब्याजदर घटाउने भनिएको थियो । तर ब्याजदर घटेको छैन । ब्याजदर घट्दा सुनको भाउ बढ्ने अनुमानले लगानीकर्ता सुनको माग बढाएका छन् । स्विट्जरल्यान्डले ब्याजदर ०.२५ प्रतिशतले घटाएको शाक्यले बताए । ‘युरोपियन कमन मार्केट’ले भने ब्याजदर नघटाउने भनेको छ ।

चौथो कारण हो, विश्वका केन्द्रीय बैंक । यी बैंकहरूले पनि विगतको तुलनामा सुनको मौज्दात बढाएका छन् । त्यही कारणले पनि भाउ बढेको महासंघको भनाइ छ । ‘केन्द्रीय बैंकले ३ महिना (जनवरीदेखि मार्च) सम्ममा १९ टन मौज्दात बढाएको छ । त्यही कारणले पनि भाउ उकालो लाग्यो,’ शाक्यले भने ।

पाँचौं कारण भने भारत र चीनमा बढेको माग हो । यी मुलुकमा धेरै सुन खपत हुन्छ । दुई मुलुकले सुन खरिद बढाएका छन् । ‘बजार अनिश्चित छ, हल्लाका कारणले पनि बजार बढ्दो क्रममा छ । दैनिक ४०/५० डलरले उत्तारचढाव आएको छ,’ शाक्यले भने, ‘डलर पनि तलमाथि भइराखेको छ । त्यही भएर डलरभन्दा सुनमा लगानी बढाए ।’ शाक्यका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस २५ सय डलर पुग्ने प्रक्षेपण छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा २५ सय डलर पुग्दा नेपाली बजारमा प्रतितोला १ लाख ५० हजार रुपैयाँ पुग्ने शाक्यको दाबी छ । महासंघका अनुसार अहिलेको बजार हेर्दा अस्तव्यस्त छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मूल्यमा उतारचढाव आइरहेको छ । सोमबार मूल्य निर्धारण गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस २३७१ डलरमा कारोबार भएको थियो । सोमबार साँझसम्म अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मूल्य घटेर २३६० डलर पुगेको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मूल्य उत्तारचढाव आइराख्दा महासंघले मुख्यतः अमेरिका र भारतको बजारलाई आधार मानेर मूल्य निर्धारण गरेको जनाएको छ । महासंघअन्तर्गत मूल्य निर्धारण समिति संयोजकसमेत रहेका शाक्यका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय बजारको हकमा ७५ र भारतीय बजारलाई २५ प्रतिशत आधार मानेर मूल्य निर्धारण गरिन्छ । त्यसमा १५ प्रतिशत भन्सार शुल्क जोडिन्छ । बैंक र गहना व्यवसायीको नाफा शीर्षकमा १ प्रतिशत छुट्याइन्छ ।

‘एक प्रतिशतमा बैंकलाई ५० र व्यवसायीलाई ५० प्रतिशत हो,’ शाक्यले भने । तर गहना बिक्री गर्दा व्यवसायीले थप मूल्य लिन्छन् । उनीहरूले ज्याला र जर्तीका नाममा थप मूल्य लिएर बिक्री गर्दै आएका छन् । महासंघले सोमबार प्रतितोला १ लाख ३८ हजार २ सय रुपैयाँ तोकेको छ । ज्याला–जर्ती भनेर व्यवसायीले थप १२ देखि १८ प्रतिशत जोड्छन् । औसत १५ प्रतिशतको हिसाबमा सर्वसाधारणले एक तोला खरिद गर्दा १ लाख ५८ हजार बढी मूल्य तिरेका छन् । तर सर्वसाधारणले पुरानो गहना बिक्री गर्दा सोही मूल्य पाउँदैनन् ।

बजारमा छैन सुन

सुन बैंकमा थुप्रिन थालेपछि बैंकहरूले फागुन २२ यता डेढ महिना सुन आयात गरेनन् । नेपाल बैंकर संघका अनुसार फागुन मसान्तसम्म १ सय ९६ किलोसम्म मौज्दात भएको थियो । मूल्य बढेपछि व्यवसायीहरूले आयात नगर्न आग्रह गरेपछि बैंकले पनि आयात बन्द गरेको थियो । बैंकमा सुन थन्किएपछि केही बैंकले आफैं पनि सुन आयात गर्दैनन् । बैंकमा थुप्रिँदा बिमा, भाउ उतारचढावको जोखिम रहन्छ । बैंकमै सुन हुँदा होल्डिङ चार्ज बढ्दै जान्छ । बिमा पनि हुन्छ । त्यही भएर पनि बैंकले आयात गर्दैनन् ।

केही सातायता भने बैंकको सुन रित्तिएको छ । व्यवसायीका अनुसार बजारमा सुन छैन । ‘१ सय १७ किलो सुन मौज्दात हुँदा थप मूल्य बढ्ने हल्लाले बैंकबाट दुई दिनमै सुन उठ्यो । बजारमा सुन नभएपछि आयात गरिदिन आग्रह गरेका थियौं,’ शाक्यले भने, ‘गत शुक्रबार एनआईसी एसिया र कृषि विकास बैंकले ५०/५० किलो सुन आयात गरे । तर बैंकले बढी भाउ लगाएपछि खरिद भएन ।’ उनका अनुसार बैंकले शुक्रबार आयात गरेपछि व्यवसायीलाई सोमबार सोही मूल्यमा बेच्न खोजेको थियो । तर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सोमबार मूल्य घटेको छ । ‘बैंकले बढी मूल्य लिन खोजेपछि सुन उठाउन सकिएन,’ उनले भने, ‘अहिले बजारमा सुन छैन ।’

सरकारी नियमअनुसार व्यवसायीले सुनको गहना मात्रै बिक्री गर्न पाउँछन् । सर्वसाधारणले पनि गहना मात्रै किन्न पाउँछन् । तर पछिल्लो समय गहनाभन्दा सुनको ढिक्काको माग आएको महासंघले जनाएको छ । विदेशमा जस्तै सुरक्षित लगानी ठानेर सर्वसाधारण सुनका ढिक्का खोज्न आएको पूर्वअध्यक्ष शाक्यले बताए । ‘विगतमा ९५ प्रतिशत ग्राहक गहना किन्न आउँथे, ५ प्रतिशत भने ढिक्का सुन खरिद गर्न आउने गरेकामा अहिले ढिक्का सुन खोज्ने ग्राहकको संख्या २५ प्रतिशत पुगेको छ,’ शाक्यले भने, ‘एक महिनायता ढिक्का सुन खोज्ने ग्राहक बढेका छन् । बजारमा सुन छैन, दिन सक्ने अवस्था छैन ।’